Het thema van deze maand (veranderen en vernieuwen) deed mij denken aan een boek van Goos Geursen (1947): Tijdens de verkoop gaat de verbouwing gewoon door. Het is van 1992.
Veranderen en vernieuwen, zeker het initiëren daarvan, wordt veelal gezien als het primaat en het bijhorende instrumentarium van bestuurders en managers. Beide begrippen staan dan voor maakbaarheid. Geursen kiest voor een ander aggregatieniveau en wil autonome ontwikkelingen in de nabije toekomst in Een samenleving in de overgang (hoofdstuk 1 bladzijde 5) blootleggen. De auteur kijkt vooruit en doet voorspellingen. Nu, bijna dertig jaar later, is het mogelijk om te toetsen welke daarvan zijn uitgekomen.
Verkoop en verbouwing
De titel is een fraaie vondst; een variatie op iets dat we allemaal wel kennen. Een winkelier, meestal een middenstander, gaat zijn zaak verbouwen, maar ondertussen gaat de verkoop wel gewoon door; in een bijgeplaatste barak of in een afgescheiden hoekje van het gebouw. Het vergt de nodige improvisatiekunst, maar de handel blijft. Het is voor tijdelijk en als de verbouwing klaar is, treedt de nieuwe werkelijkheid in. Dit beeld bevestigt hoe vaak (nog steeds) wordt aangekeken tegen organisatieverandering. Meestal sturen nieuwe bestuurders en managers aan op een verandering en zodra die is doorgevoerd – zo gaat dat met structuurwijzigingen – ontstaat (schijnbaar) weer een nieuwe stabiliteit. Goos Geursen laat in de titel van zijn boekje een andere werkelijkheid zien: alledag voltrekt zich de verkoop en de dienstverlening, terwijl aan het organiseren van het werk – onder invloed van steeds optredende veranderingen – voortdurend gesleuteld wordt: Tijdens de verkoop gaat de verbouwing steeds door.
Twee delen
Het boek bestaat uit twee delen. Deel 1 schetst de algemene ontwikkelingen in ons denken en is goeddeels gebaseerd op literatuurstudie. Het leuke van dit deel is dat in zeven hoofdstukken een beeld wordt gegeven van ontwikkelingen die zich in onze hersenpan gaan voltrekken. In al die hoofdstukken ligt het accent op de individuele lezer die telkenmale wordt aangesproken met U. In deel 2 volgen conclusies over onder meer organisatie en management.
Deel 1 De ommekeer
Deel 1 heet De ommekeer en vertelt over een samenleving in de overgang. Crisis is een sleutelwoord: in de economie, in religie, in het openbaar bestuur, in onze zorg voor de aarde, in het onderwijs en meer. Onverminderd actueel en relevant, zou ik zeggen. Verder munt de auteur het begrip versnipperd denken, dat tevens prachtig wordt geïllustreerd door Joy Meeuwsen.
Versnipperd denken is niet langer houdbaar, waardoor we op zoek moeten naar allerlei vormen van verbinding en holisme. En een waarschuwing: als waarheden relatief (ieder vormt zijn eigen waarheid) zijn, volgt onverschilligheid (wat maakt het uit?) en dat staat de behoefte om te leren (uit belangstelling en nieuwsgierigheid) in de weg.
Vanaf hoofdstuk 3 krijgen we zeven thema’s die met teksten en afbeeldingen worden uitgewerkt.
- De wereld valt verder uit elkaar. Ieder maakt voor zich een nieuwe. U ook!
- U voelt dat alles met alles samenhangt.
- Uw geest wordt (hyper)actief.
- Tijd, snelheid en ruimte staan aan uw kant.
- U begint verandering en onvoorspelbaarheid leuk te vinden.
- U voelt zich een mens van vlees en bloed.
- De kunstenaar in u wordt wakker.
In het boek wemelt het van nuttige toelichtingen, waardevolle citaten en opzienbarende gedachten. Een kleine selectie daaruit.
Organiseren
Hoge verwachtingen gaan uit naar zelforganisatie en zelfsturing. Daarin komen mensen het best tot hun recht. Een organisatie is geen gebouw of organisatieschema maar een organisch geheel, een levendige en bewegende figuur.
Organisatievormen worden (meer) flexibel, aanpasbaar en informeel en zijn te typeren als adhocracy (Mintzeberg). Formele structuren zijn niet nuttig en al helemaal niet aantrekkelijk. Bureaucratieën
Strategie
Strategie is patronen herkennen, ofwel al doende leren. Strategie is een dialectiek tussen denken en doen; zelfontwikkelde strategieën bevorderen het leren. Opgelegde strategieën sluiten, mede door hoe ze tot stand komen, het leren uit. Iedereen is strateeg én uitvoerder. Strategie is onderzoeken; de weg wijst de weg. Strategie managen vergt een ambachtelijke aanpak; door denken en doen, door analyse en intuïtie, door beheersen en leren, door stabiliteit en verandering.
Visie en missie worden filosofie. Filosofie is denken, onderzoeken en dialoog aanwakkeren over grondmotieven. Denken verbinden aan doen, en andersom. Ruimte maken voor beelden en verbeelding en vertrouwen hebben in de inzichten die onderweg rijzen.
Leren
Werken en leren gaan in elkaar over. Leren krijgt nieuwe, menselijke dimensies. Leren is niet gelijk aan lijden. Leren is altijd, een leven lang, niet per se alleen in het eerste deel van je leven. Studeren omdat je dat zelf leuk vindt en hoopt er beter van te worden. Studeren omdat je in de praktijk dingen ziet waar je meer over wilt weten.
Arbeidsethiek
De mens is nummer één, systemen zijn daaraan ondergeschikt. Mensen zijn geen resources – dus het human resources management moet aan de wilgen worden gehangen – maar het wezen van de meerwaarde die cliënten ervaren. Organisaties zijn mensen!
Leiderschap
Managers moeten leermeesters en meewerkend voorman zijn. Dus aanwezig in het werk waar de knelpunten vanzelf blijken en waar de leider meezoekt naar oplossingen. Management by objectives maakt plaats voor management of meanings.
Verandering van tijden
Het boek van Goos Geursen is onverminderd actueel. Zou het vandaag worden uitgegeven, dan zouden de voorbeelden en afbeeldingen wellicht anders zijn, maar de kern van wat zich in de wereld afspeelt blijft goeddeels overeind. Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde, plaatst ons al langer in een verandering van tijdperk, in plaats van in een tijdperk van verandering. Het is niet raar dat daarmee meerdere decennia zijn gemoeid.
Antiquariaat
Wie het boek wil hebben, moet naar het antiquariaat. Maar je zult er geen spijt van krijgen als je het op die manier nog vindt. Het boek is onverminderd relevant en tegelijk inspirerend. Stof genoeg om met goede moed de toekomst in te gaan.
