Het kan niemand ontgaan dat op veel plaatsen langs de weg stalletjes zijn verrezen. In buitengebieden bieden agrarische bedrijven aardappelen, groenten, fruit en eieren te koop aan en in de bebouwde omgeving zien we een groeiend aantal boekenhuisjes. Soms hebben ze een eenvoudige uitvoering, op andere plaatsen zijn het heuse kraampjes. In toenemende mate is er werk van gemaakt en zijn het fraaie bouwwerkjes. Achter dit verschijnsel zitten mooie gedachten die slaan op het woord vertrouwen. Ik zoek naar mogelijkheden om die gedachten te vangen en na te gaan of die op andere manieren nuttig en toepasbaar zijn.
Stalletjes
In de meeste stalletjes biedt de eigenaar1 producten te koop aan: vers van de akker. In veel gevallen komen ze ook uit de moestuin of volkstuin, die – dat zal helder zijn – groter is dan een gemiddelde liefhebber thuis heeft. De oogst overtreft dan de eigen capaciteit om op te eten en in te vriezen, dus dan maar verkopen (weggeven en gratis mee te nemen gebeurt ook). De prijs is doorgaans beduidend lager dan wat je betaalt in de supermarkt of op de markt. Dat maakt het extra aantrekkelijk om daar te kopen.
In de boekenkastjes dient zich een fraaie variëteit van transactievoorbeelden aan: te koop voor een luttele prijs, gratis meenemen, te leen (als je het boek gelezen hebt, breng je het terug) of op basis van wederkerige prestatie (plaats je eigen gelezen boeken ook maar in dit kastje). Grappig om te zien is dat deze varianten vanzelf en ongevraagd blijken te ontstaan.
Ook leuk is dat mensen de kans grijpen om hun hobby- en huisvlijt te etaleren en te koop aan te bieden, zoals zelfgemaakte wenskaarten en borduurwerkjes.
Vertrouwen
Een prachtig kenmerk van de stalletjes is wel dat de verkoper vertrouwen geeft aan de kopers. De uitruil vindt plaats zonder controle. De koper betaalt en neemt het emmertje met sperziebonen mee. De verkoper ziet aan het eind van de dag wel wat er in zijn geldkistje ligt. Misschien heeft hij daarvan aan het begin van de dag een inschatting gemaakt, maar het kan ook zijn dat hij dat niet eens doet.
De ervaringen die ik beschrijf, en het delen daarvan met anderen, volgen uit mijn reflecties over wat er rondom die stalletjes gebeurt, terwijl al mijn handelingen in eerste instantie spontaan waren.
Tegenprestaties
Een doos met tien eieren kost bij ons in de buurt € 1,85. Wij betalen € 2 en hoeven het wisselgeld niet terug. En wij doen dat met alles. Iets meer betalen dan hoeft, meestal door naar boven af te ronden. De eieren zitten in kartonnen eierdozen en het is een vaste gewoonte geworden om de lege dozen terug te zetten. Zo gaat het ook met de emmertjes waarin de peulen zitten of de plastic bakjes voor de pruimen. Alles gaat terug. Ongevraagd ontvouwt zich circulair gedrag dat geen moeite kost. Laatst troffen we in het stalletje krielaardappelen die erg goed van pas kwamen om de avondmaaltijd te bereiden, het was de enige (of laatste) portie. Maar verdraaid, we kwamen een euro tekort. We namen de aardappelen toch mee, maar we voelden ons opgejaagd om snel naar huis toe te fietsen, geld te halen en onmiddellijk naar het stalletje terug te keren om het volledige bedrag (en iets meer dan dat) af te rekenen. De eigenaar van het stalletje treffen we hooguit bij toeval aan, maar dan is er altijd tijd voor een plezierig praatje. Het stalletje is niet anoniem.
Samenvatting; lessen
Uit deze eenvoudige ervaringen valt, in termen van gedrag, veel af te leiden.
Op de eerste plaats heeft de eigenaar het voortouw en het is zijn grootse gebaar om op voorhand het vertrouwen te schenken en dat nog wel zonder aanziens des persoons.
Daaruit volgt, ten tweede, dat het gegeven en verkregen vertrouwen de voorbijgangers mild en meewerkend stemt. Wie het vertrouwen krijgt, voelt daarin de oproep om het vertrouwen terug te geven. Ten derde blijkt de neiging groot om door het toegekende vertrouwen net even iets meer te betalen voor het product dan wordt gevraagd. Het appel om als vanzelf bij te dragen aan circulair gedrag geeft een prettig gevoel. Tot slot lijkt het erop dat de kleinschaligheid van het samenspel tussen verkoper en koper een grote rol speelt.
1 Eigenaar, verkoper, koper zijn in de mannelijke vorm gebruikt, maar gelden uiteraard ook in vrouwelijke vorm.
Mooie beweging in deze tijd. In Blokzijl is er zelfs een onbemensde winkel met streekproducten.