In de media is veel aandacht voor de druk die de coronamaatregelen hebben gelegd – en nog altijd leggen – op de medewerkers van de verpleeghuizen en in de thuiszorg. Deze druk bestaat uit een combinatie van velerlei ervaringen: ziekte, levenseinde, leed, extra diensten, twijfel over eigen gezondheid, de belasting van teams, collega’s die het niet meer trekken… En nog veel meer. Bovendien zijn alle ervaringen bijzonder intens, ze raken het diepere wezen van de eigen persoonlijkheid en emoties. In deze korte bijdrage staan we op drie manieren stil bij mogelijkheden om aandacht te besteden aan de zorg om en voor het personeel. Het is immers van het grootste belang dat medewerkers overeind blijven en gesterkt worden in het overwinnen van bovenmatige stress.
Teamreflectie
Op de website van Waardigheid en trots is een bijdrage gewijd aan Teamreflectie.
Het artikel geeft uitleg over drie uur durende bijeenkomsten voor zorgteams waarin wordt teruggekeken op wat teamleden hebben meegemaakt tijdens maanden intensief werken op verpleegafdelingen met cliënten die in hun vrijheid werden beperkt en geen bezoek mochten ontvangen. In de teamgesprekken is volop ruimte voor het delen van individuele ervaringen en voor het ervaren van verschillen daartussen. De grote betekenis van deze bijeenkomsten is: kunnen praten over belevingen en emoties waarvoor in het dagelijkse werk meestal geen tijd is.
Van essentiële betekenis is dat teamreflecties met de nodige sensitiviteit worden geleid en dat deskundige gesprekspartners (bijvoorbeeld een psycholoog, geestelijk begeleider) kunnen inhaken.
In grotere zorgorganisaties is deze deskundigheid soms al aanwezig. Uiteraard vergt het ook van de deskundigen een specifieke voorbereiding en toerusting om hun rol in Teamreflectie zorgvuldig te kunnen invullen.
In zes Brabantse organisaties is ervaring opgedaan met Teamreflectie. De doelstelling is om het voorlopig een vaste plaats te geven in de zorg voor medewerkers. Zo verdient het aanbeveling om een paar maanden na de eerste sessie een tweede bijeenkomst aan te bieden, waar de teamleden elkaar weer spreken om terug en vooruit te kijken.
Overeind blijven
In Trouw schenkt auteur en eigenaar van een trainingsbureau Huub Buijssen aandacht aan het boekje Overeind blijven in tijden van het coronavirus van zijn hand dat net is verschenen. Het is een handzaam en toegankelijk boekje dat vol staat met aanbevelingen. Buijssen schroomt niet om te spreken over traumatische ervaringen en wat daarvan de impact kan zijn. Het kan niet genoeg worden gezegd dat het verwerken van overweldigende ervaringen niet vanzelf gaat. Er is veel aandacht nodig voor eigen gevoel, voor hoe je lichaam reageert, voor wat je zelf kunt doen en voor hoe je collega’s mogelijk kunt bijstaan. Het lijkt wel een aanbeveling om het boekje in veelvoud aan te schaffen en aan medewerkers te overhandigen.
De website www.traumaopvang.com wijst de weg.
Leiding
In 2018 verscheen in het kader van het kennisprogramma van Waardigheid en trots het rapport Leiderschap in alle lagen van de organisaties1. Het rapport is tot stand gekomen na een systematische literatuurstudie waarmee de huidige wetenschappelijke kennis over leiderschap in de verpleeghuiszorg in kaart is gebracht. Daarnaast heeft verdiepend actieonderzoek in drie verpleeghuizen plaatsgevonden en is deze kennis in de verpleeghuispraktijk toegepast, geëvalueerd en verbeterd.
De inzichten uit het actieonderzoek ondersteunen de inzichten uit de wetenschappelijke literatuur.
Het gaat niet aan in drukke tijden een rapport van 70 bladzijden te lezen. Daarom hier een verwijzing naar bladzijde 52 en 53, paragraaf 8.1 Kenmerken en gedrag van leiders.
Er worden er vier genoemd:
- betrokkenheid (onder andere oog voor zorgprofessionals en weten wat er speelt)
- vertrouwen van teamleider naar zorgprofessionals en vice versa
- zichtbaarheid van leidinggevenden en
- het geven van ruimte voor het nemen van verantwoordelijkheid door zorgprofessionals.
Het spreekt vanzelf dat leidinggevenden de druk op de ketel ook zelf voluit ervaren. Alle aanbevelingen om te dealen met bovenmatige spanningen gelden evenzeer voor henzelf. In het verlengde van de hiervoor aangehaalde vier kenmerken, geldt – altijd, maar nu in heviger mate – het belang van nabijheid, gevoeligheid en begrip. En het vermogen om medewerkers en teams te faciliteren. Nabijheid duidt op aanwezig zijn, zichtbaar zijn en met eigen inbreng in de handelingspraktijk kunnen waarnemen wat zich daar afspeelt. In deze context vormt zich en gedijt een vertrouwensrelatie en kan de leidinggevende zelf oordelen over de ruimte die aan zorgmedewerkers kan worden geboden om verantwoordelijkheid te nemen. Gevoeligheid is een uiting van betrokkenheid en zal blijken uit het met eigen ogen zien en herkennen van reacties en emoties. Het vermogen om in die omstandigheden op te treden, om te beginnen met een helpende hand, een luisterend oor en een arm om de schouder, ook al mocht dat eigenlijk niet. Leidinggevenden doen er niet goed aan om zelf de rol van psycholoog of geestelijk verzorgende aan te nemen. Waar we zien dat professionele ondersteuning nodig is, moet het ook op dat niveau worden gefaciliteerd en georganiseerd.
Tot slot
Adviseurs van ondersteunende afdelingen, vooral HRM en HRD, kunnen een belangrijke rol spelen in het tijdig onderkennen van ondersteuningsbehoefte. Corona deed en doet een extra beroep op personeelszorg en geldt als een indringend aanknopingspunt voor leren & ontwikkelen. Reden genoeg om dit met anderen samen aan te pakken, zoals in lerende netwerken en onder de vlag van al bestaande convenanten.
1 Gedoeld wordt op organisaties in de verpleeghuiszorg.
