De ingrijpende ontwikkelingen in de samenleving brengen nieuwe vraagstukken met zich mee op het gebied van werken en leren. Hoe blijven we wendbaar en duurzaam inzetbaar? Hoe om te gaan met krapte? Leidt de getoonde veerkracht tijdens de coronapandemie ook tot nieuwe leerkracht?
Het Practoraat Leven lang ontwikkelen bij het Noorderpoort onderzoekt samen met praktijk en onderwijs relevante thema’s op gebied van leren en werken.
Informeel leren op de werkplek lijkt een enorme, vaak nog onbewuste, slinger te geven aan de ontwikkeling van werkende, team en organisatie. Het Practoraat is daarom in juni 2021 gestart met een verkennend leernetwerk met deelnemers uit zes zorginstellingen (ZINN, Interzorg, Oosterlengte, Zonnehuisgroep Noord, Zorggroep Meander, Treant)
We zijn gestart met een inventarisatie van vraagstukken van de deelnemers en een verkenning van het speelveld. In eerste instantie vanuit de praktijk en niet vanuit de theorie. Dit leverde (onderzoeks)vragen op als:
- Hoe kunnen we informeel leren herkennen en zichtbaar maken?
- Hoe kunnen we informeel leren verzilveren?
- Hoe draagt informeel leren bij aan duurzame inzetbaarheid?
- Kunnen we zittende medewerkers meer binden en boeien door ‘in te zetten op’ informeel leren?
Naast het begrip ‘informeel leren’ worden ook andere, soms vergelijkbare, begrippen vaak gebruikt.
Begripsverkenning
1. Lerende organisatie: “In een lerende organisatie creëren, verwerven en dragen werknemers voortdurend kennis over – waardoor hun bedrijf zich sneller dan rivalen aan het onvoorspelbare kan aanpassen.”
2. Werkplekleren: “Het natuurlijke leerproces dat verweven is met het dagelijkse werkproces en dat sterk gebaseerd is op dagelijkse ervaringen. […] Leren is meer dan het verwerven van kennis en we leren van onze ervaringen, zonder er bewust van te zijn.”
3. Informeel leren: “al het leren dat plaatsvindt zonder formele planning of instructie.”
(TNO. Lerende en innovatieve organisaties, 2019)
Wat is informeel leren?
Een definitie van informeel leren in haar smalste vorm is ‘al het leren dat plaatsvindt zonder formele planning of instructie’ (Kyndt, Gijbels, Grosemans, & Donche, 2016). In tegenstelling tot formele leeractiviteiten zijn informele leeractiviteiten niet gepland of gestructureerd met betrekking tot tijd, ruimte, doelen, of ondersteuning (Kyndt, et al., 2016). Dit impliceert dat het leren spontaan en niet intentioneel plaatsvindt (Kyndt, Govaerts, Verbeek, & Dochy, 2014). Doordat informele leeractiviteiten plaatsvinden zonder formele begeleiding, zoals een instructeur of trainer, zijn er geen specifieke leerdoelen op voorhand vastgesteld.
Ook informeel leren kent verschillende vormen zoals: zelfgestuurd, incidenteel en tacit.
| Karakteristieken | Hoe | Verkregen door |
|---|---|---|
| Zelfgestuurd | Intentioneel en bewust | Door zelf georganiseerde ‘leerprojecten’ zonder een trainer of begeleider |
| Incidenteel | Niet intentioneel en gepland | Door uitvoering van andere taken en activiteiten |
| Tacit | Onbewust en impliciet | Door het internaliseren van waarden, attitudes, vaardigheden |
– Caruso (2017). A foundation for understanding knowledge sharing: Organizational culture, informal workplace learning, performance support, and knowledge management.
– Ruijters, Schut & Simons (2021). Canon van leren & ontwikkelen. 50 concepten en hun grondleggers.
- In hoeverre is ‘informeel leren’ een thema binnen jouw organisatie/ jouw werk? En hoe wordt hierover gecommuniceerd?
- Kun je zelf voorbeelden noemen van informeel leren? Wat heb je bv. vandaag of gisteren geleerd?
We merkten dat het lastig was om bij het georganiseerde, en dus formele leren weg te blijven. Het ligt ook in de aard en opdracht van de aanwezige L&O-functionarissen om het leren zo goed mogelijk te faciliteren en te organiseren. Hoe moet je dan als opleidingsafdeling je rol bij het informeel leren invullen? In de bijeenkomst kon dit soms best even schuren.
In de derde bijeenkomst begon het aftasten en verkennen plaats te maken voor een concretisering en afkadering in de onderzoeksvraag. Het werd:
- Welke factoren zijn van invloed op informeel leren in een team (bv. samenstelling team, complexiteit werksituatie, type werkzaamheden, leidinggevende)?
Het Practoraat heeft hiertoe een korte vragenlijst uitgezet bij de deelnemers. De uitkomsten waren niet per se verrassend, maar gaven goed inzicht in de belangrijkste, ook in de theorie terugkerende, invloedsfactoren:
- Kunnen en mogen reflecteren op het werk; betekenis geven aan de ervaring
- Ruimte voor experimenteren
- Een lerende focus en voorbeeldgedrag van de leidinggevende
- Het leerklimaat versterken door zichtbaar en bewust maken van (leer)ervaringen;
Naast de leidinggevende kunnen de praktijkopleiders, werkbegeleiders en opleidingsadviseurs een belangrijke rol spelen in het stimuleren van bovenstaande factoren.
Het Leernetwerk was bedoeld om met en van elkaar te leren over een best ingewikkeld thema. Na een fase van met elkaar zoeken werd het allengs concreter. In vijf korte online bijeenkomsten heeft het geleid tot een opbrengst en zijn we meer te weten gekomen over het onderwerp.
Vervolg
We zien dat interventies op gebied van organisatie-inrichting (bv. rollen en taken) en het strategisch opleidingsbeleid invloed hebben op het leerklimaat. Het Practoraat LLO gaat, samen met lectoraten en Netwerk Zon, verder onderzoek doen naar Ontwikkel-identiteit in relatie tot beroeps- en organisatie-identiteit.
Bij ZINN wordt verder gegaan met een verdiepend, langer durend onderzoek naar het zichtbaar maken van informeel leren. Mogelijk kunnen de verschillende onderzoeken elkaar versterken.
Ben je nieuwsgierig en/of wil je met jouw organisatie hierbij aansluiten? Laat het weten!
Bonustip: In de verkenning kwamen we ook deze recent verschenen Toolbox tegen.
Toolbox Leren in het werk (.PDF)
Ellen van Eden
Practor LLO, Noorderpoort
em.vaneden@noorderpoort.nl
