Groter denken, kleiner doen

Door Cees Oprins

Geplaatst op

6 oktober, 2020

Een oproep

Groter denken, kleiner doen, een oproep van Herman Tjeenk Willink (1942). Het boek verscheen voor het eerst in 2018 en is inmiddels toe aan de dertiende druk; meer dan 20.000 exemplaren zijn verkocht. De auteur zegt dat het boek is geschreven uit bezorgdheid over de verwaarlozing van de democratische rechtsorde. Hij roept op om ongemakkelijke feiten onder ogen te zien, positie te kiezen, onze stem te verheffen, en het debat aan te gaan en zelf grenzen te trekken. De weg terug vraagt uithoudingsvermogen en veel debat, aldus Tjeenk Willink. Het gaat niet van de politici komen, die zijn onderdeel van het systeem. Een cruciale rol is in zijn ogen weggelegd voor ‘openbaar burgerschap’. Hij is hier kristalhelder over: het zijn professionals die die rol op zich moeten nemen – van de lasser tot de huisarts. Hoe?

De neiging om te spreken over een boekje is groot. Het is klein van formaat en telt ruim 110 bladzijden. Toch is het een aanbeveling om te spreken van een boek. om twee redenen: (1) elk hoofdstuk, elke bladzijde, elke paragraaf, elke zin, elk woord is van gewicht en (2) de oproep is van ongemeen indringend.

Groter denken
Het groter denken gaat over de democratische rechtsorde en over verbroken verbindingen en verwaarlozing.

Kleiner doen
In het kleiner doen openbaart zich de oproep om in verzet te komen tegen alle regels en modellen die hun professionaliteit schaden. Door fundamentele vragen te stellen. Wat houdt mijn professionaliteit in? Wat is mijn functie? Wat betekent het om politieagent te zijn of rechter of zorgmedewerker? En welke ruimte krijg ik om relaties aan te knopen met cliënten en om hen als professional optimaal van dienst te zijn?

Hoofdstuk 4: ruimte
Hoofdstuk 4 is gewijd aan de ‘professionals op de werkvloer’. Zij worden ‘uitvoerders’ genoemd.

De hierboven aangehaalde oproep keert in meerdere paragrafen terug: ‘uitvoerders moeten gezamenlijk een vuist maken’ (bladzijde 70). Zij moeten de eigen ruimte heroveren (bladzijde 75). Op dezelfde bladzijde staat een treffende omschrijving van professionaliteit in vier onderdelen:

de vakdeskundigheid, de gerichtheid op de individuele cliënt, de beroepsethiek en de publieke verantwoording.

Op talrijke plaatsen keert het woord RUIMTE terug. En het pleidooi voor meer ruimte voor professionals mondt uit in de oproep om daarvoor STRIJD te leveren.

Volle adhesie voor zijn hartstochtelijke pleidooi krijgt Tjeenk Willink van Dirk de Wachter, psychiater en psychotherapeut in Leuven. Het is goed hem hier aan te halen, al was het alleen maar om zijn wonderschone woordgebruik. In zijn boek De kunst van het ongelukkig zijn (2019) staat op bladzijde 53 een kadertje. Daarin staat:

‘…Er moet dringend meer respect worden getoond voor de meest wezenlijke pijlers die het voortbestaan van de maatschappij funderen: de zorg en het onderwijs. De verpleegkundige en de leraar vormen de spreekwoordelijke basis waarop de menselijkheid zich verheft.’

Essentie
Het boek gaat in essentie over het nastreven en bereiken van balans. Tussen overheid en burgers, tussen markt en overheid, tussen maatschappelijke instellingen en de mensen waarvoor deze in het leven zijn geroepen. Voor (zorg)organisaties geldt, naar analogie, dezelfde relevantie van balans tussen uitvoerders en management, bestuur, toezicht en financiers.

Balans bestaat uit kracht en tegenkracht, spraak en tegenspraak, zeggenschap en medezeggenschap, macht en tegenmacht. De rol en positie van de uitvoerders behoeft daarin versterking die tot uitdrukking moet komen in ruimte. Het kan best zijn dat uitvoerders tijdelijk steun nodig hebben om bedoelde ruimte te nemen. In dat geval geldt uitgerekend de oproep om dat proces te bevorderen en te faciliteren, inclusief het accepteren van fouten en misstappen. Leren gaat van au, dat is van alle tijden en geldt voor iedereen.

Voor wie de auteur graag aan het woord hoort zijn onderstaande links naar podcasts de moeite waard.