Het CanMEDS (Canadian Medical Education Directions for Specialists)-raamwerk wordt in de zorg en in het onderwijs veel gebruikt. Het beschrijft de beroepen van artsen, verpleegkundigen en verzorgenden in zeven competentiegebieden. Centraal staat de rol van zorgverlener die ontstaat door overlappingen met zes andere bekwaamheden. Mijn ervaring leert dat zes van de zeven rollen wel meteen beelden oproepen over wat daaronder verstaan kan worden. Dat geldt niet voor de rol van reflectieve professional. Reden om het er eens over te hebben.
Nadenken
Mijn versie van Van Dale geeft voor reflecteren drie betekenissen: nadenken (over), weerspiegelen en terugkaatsen. In het denken zit voor mij de essentie. Zorg verlenen is geen stukwerk, maar mensenwerk. In het samenwerken met cliënten, naasten van cliënten, maar ook met collega’s, blijkt de wezenlijke betekenis van denken: voordenken, nadenken, terugdenken, overdenken. Het is door de intermenselijke wezenskenmerken van zorg onmogelijk om het doen en denken te scheiden. Veel lijn-staf-organisaties doen daar pogingen toe, maar het is ongewenst en ook onmogelijk.
Handelingspraktijk
De plaats en het sociaal verband waarin persoonsgerichte zorg en ondersteuning betekenis krijgt, noem ik graag de handelingspraktijk. Liever dan werkvloer of, erger, handen aan het bed. De handelingspraktijk bestaat uit een veelheid van handelingen die worden gevoed door kennis, vaardigheden en zich eigen gemaakte houdingen. Verknoopt met het spectrum van handelingen ligt, als het goed is, de ruimte voor en de praktijk van reflecteren en leren. Anders gezegd: de werkomgeving is daarvoor het meest geëigend.
Bewustwording
Reflecteren impliceert dat medewerkers de tijd krijgen en nemen om zich bewust te worden van hun eigen handelingspraktijk. Het aanwakkeren van het (eigen) bewustzijn is een belangrijke stap voor leren. Het reflecteren helpt mensen om woorden te vinden voor wat ze gezien, gehoord, geproefd en gevoeld hebben. Die woorden dragen bij aan het bewustzijn. Het vinden van geschikte woorden fungeert als een proces van bewustwording.
Relatie
Zorgmedewerkers zullen alledag steunen op routines die ze in de loop van hun werkzame leven opbouwen, mede door het naleven van protocollen, regels en voorschriften. Maar belangrijker is dat zorg en ondersteuning pas een persoonsgerichte betekenis kan krijgen in de relatie die zorgmedewerkers met cliënten aangaan. Die relatie bestaat uit verhalen, verstandhoudingen, gevoelswaarden en affecties. Door deze inkleuring van relaties, groeit het vertrouwen, groeit het welbevinden van mensen en groeit ook de tevredenheid van cliënten voor wat zij krijgen.
Eigenaarschap
Elke professional zal zich eigenaar willen noemen van zijn of haar eigen professionele ontwikkeling. Maar dat eigenaarschap behoeft aandacht en onderhoud. Organisaties moeten dat faciliteren in de vorm van tijd en ruimte. Mogelijk ook in de vorm van het inzetten van ondersteunende capaciteit, zoals van een coach.
De reflectieve professional
Zoals over alles, is literatuur voorhanden om kennis te vergaren over de reflectieve professional. Te midden van artikelen en boeken valt het boekje van Marie-José Geenen op. Het is klein, handzaam, uitermate toegankelijk en praktijkgericht. Ik nodigde haar uit erover te schrijven.
