Coaching is een al langer bestaand modewoord met veel en ook uiteenlopende betekenissen. Het varieert van de rol van een persoonlijk adviseur tot wat in de sportwereld wordt gedaan om een winnend team te krijgen. In organisaties ligt het zwaartepunt in de rol van de coach op hoe zij1 het beste uit haar medewerkers weet te halen. Er is inmiddels keus uit talrijke en veelbelovende trainingen en opleidingen en het aantal bureaus dat op deze markt opereert is nauwelijks nog te tellen. Voor het aantal boeken geldt dat nog meer. In deze bijdrage valt de keus op het boek De dynamiek van coaching van Willem Verhoeven (1947). Deze auteur kan worden beschouwd als een grondlegger. Zijn eerste boeken, Managen zonder hiërarchie (1991) en De manager als coach (1993), gaan over coaching als managementstijl. Dat is al een keus, want deze auteur legt zich toe op de manager. Ik zie dat in de verpleeghuiszorg graag breder, namelijk als de rol van mensen die in de handelingspraktijk het voortouw krijgen en/of nemen en alledag doende zijn om medewerkers en meewerkende stagiaires te steunen in hun ontwikkeling.
Vooraf
Vooraf mogen wellicht enkele waarschuwingen klinken. Als eerste: het verschil tussen mooie woorden en de handelingspraktijk. Bestuurders en managers slagen er vaak wel in om zich de retoriek eigen te maken die schitteren in beleidsdocumenten, maar dat werkt averechts als in het werk van alledag van dat gedachtegoed weinig tot niets is terug te vinden. Het verschil tussen woord en gedrag blijkt bijvoorbeeld als traditioneel dominant en directief leidinggeven wordt toegedekt met jargon uit de literatuur van coaching, leren en ontwikkelen. Ten tweede: het is van essentieel belang dat de ambitie om de best mogelijke zorg en ondersteuning aan cliënten te bieden, wordt verbonden aan de manier waarop medewerkers worden ondersteund om zichzelf te ontwikkelen met het doel het beste van zichzelf te geven. Het gaat twee keer om het ZELF van mensen. De cliënt toont zichzelf en geeft sturing aan hoe zij graag ziet dat zij zorg en ondersteuning ontvangt. De medewerker toont zichzelf en geeft sturing aan haar handelen om daaraan tegemoet te komen. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille.
Ten derde: de weg is hobbelig. Wie kiest voor coaching als een manier om medewerkers te ondersteunen in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling, moet weten dat op die weg zich veel vragen en onzekerheden aandienen. Dat is sowieso al eigen aan de verpleeghuiszorg die immers gecompliceerd is en voor een deel onvoorspelbaar. Maar het gaat nu ook om de manier waarop daarmee wordt omgegaan. Niet in de vorm van het aanreiken en toepassen van (ogenschijnlijk) pasklare oplossingen, maar wel in de vorm van het omarmen van gezamenlijk bedenken en gezamenlijk zoeken, het toejuichen van probeersels en het accepteren van vallen, om daarna weer op te staan.
Tot slot: coaching, in combinatie met zelfsturing, zoals Willem Verhoeven dat uitwerkt is niet ‘dat doen we even’, vaak ook niet ‘dat doen we al’. Het is een keus die verstrekkende invloed heeft op de houding van medewerkers, op hun collegiale verhoudingen, op hun omgangsvormen, op het leren & ontwikkelen. Alles wat erbij hoort schept een andere cultuur. Niet in één klap of in een handomdraai. Nee, de cultuur vormt zich gaandeweg, stap voor stap, door vallen en opstaan.
Essenties en principes
Met essenties omschrijf je wat de kern of het kloppend hart van iets is. Verhoeven verbindt coaching aan zelfsturing en in die context geeft hij een verbluffend compacte omschrijving van de essenties:
- verbeteren van prestaties;
- bevorderen van leren;
- bevorderen van zelfsturing en coöperatie.
Coaching is bepaald niet soft, maar legt de lat hoog en gaat uit van de opvatting dat organisaties (al lang) niet meer van boven naar beneden zijn aan te sturen. Ook, zo niet vooral, in de verpleeghuiszorg en thuiszorg geldt dat het oplossend en beheersend vermogen van velen nodig is.
Principes zijn grondregels, grondslagen of overtuigingen. Verhoeven beroept zich op maar liefst tien principes van coaching. Om te beginnen: de bedoeling kan geen andere zijn dan het behalen van de best mogelijke resultaten; coaching is streng en vergt dat verantwoordelijkheid wordt opgeëist. In de relatie tussen coach en gecoachte is kenmerkend dat de gecoachte het voortouw heeft/neemt in de vorm van het uitspreken van vragen, verwachtingen en behoeften. Bovendien vereist de relatie dat er sprake is van vertrouwen en evenwaardigheid en dat zij elkaar wederkerig scherp houden. Dit vergt authenticiteit; zijn wie je werkelijk bent, ook als het gaat om feilbaarheid.
Raamwerk
Verhoeven verbeeldt het coachproces in, wat hij noemt, de pijl.
De pijl wekt de suggestie dat het gaat om opeenvolgende stappen, maar dat is niet het goede beeld. In werkelijkheid verlopen de dingen meer circulair en bovendien is ook sprake van eindeloze herhaling. Coaching is daardoor een complex van processen die elk hun eigen dynamiek kennen. Soms traag en zoekend, soms voortvarend en daadkrachtig. Kenmerkend is wel dat de dynamiek sterk wordt bepaald door de gecoachte en de mate waarin deze de coach nodig heeft om haar doelen te realiseren.
Twee sleutelwoorden zijn Bewustzijn en Verantwoordelijkheid.
Ons bewustzijn volgt, wat mij betreft, uit het krijgen en nemen van tijd voor reflectie. Reflecteren is voordenken, nadenken en overdenken wat je doet en gedaan hebt. Serieuze toepassingen daarvan leiden tot bewustzijn over mogelijke verbeteringen. Het bewustzijn stuurt in die zin het proces van leren.
Verantwoordelijkheid duidt op een pijler van professionaliteit. Het gaat om je eigen functie, je eigen handelen, je eigen ontwikkeling en je eigen houding. Van de organisatie vergt verantwoordelijkheid het meest een klimaat om verantwoordelijkheid te krijgen en het vertrouwen dat medewerkers die zullen nemen en dragen.
Te midden van de assen van bewustzijn en verantwoordelijkheid behandelt de auteur de te ontwikkelen competenties van toekomstbeeld, toets aan realiteit, opties en acties.
Aanbeveling
De dynamiek van coaching is een aanbeveling. Maar voor wie minder tijd heeft en op zoek is naar minder woorden, heeft Willem Verhoeven een reeks van kleine boekjes op zijn naam. Stuk voor stuk boeiend en de moeite waard. Zie hiervoor onderstaande website.
1 ‘Zij’ is ook ‘hij’, ‘haar’ is ook ‘zijn’
