Het kwaliteitskader verpleeghuiszorg beschrijft als hoofddoel van de verpleeghuiszorg: een zo goed mogelijke bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven van de cliënt, door een optimale interactie tussen cliënt, zorgverlener en zorgorganisatie in het zorg- en behandelproces. Hierbij wordt o.a. het belang onderstreept van persoonsgericht zorg en ondersteuning waarin het unieke van iedere cliënt, respect voor zijn/haar autonomie en compassie voor deze mens centraal staan. Daarnaast gaat het bij wonen en welzijn om aandacht voor optimale levenskwaliteit, zingeving en welbevinden. Deze belangen en doelen raken aan kernaspecten van geestelijke verzorging: zingeving en ethiek. Aan het woord is Judith Groot Zevert. Zij is geestelijk verzorger bij Oosterlengte.
Wie is?
Ik ben Judith Groot Zevert en werk als geestelijk verzorger bij Oosterlengte; een zorgorganisatie in Oost-Groningen met tien verschillende locaties. Na jaren als logopedist te hebben gewerkt ben ik verder gaan studeren met als afronding de Master Geestelijke Verzorging aan de RUG te Groningen.
Website: Geestelijke verzorging (deeltijd)
Zingeving en ethiek zijn hoofpijlers van de huidige geestelijke verzorging. De term geestelijk verzorger is helaas niet eenduidig en roept vaak vragen op. Van oudsher was de geestelijk verzorger de pastoor of dominee die aan het bed kwam om met iemand te praten. De samenleving is door de jaren heen erg veranderd; er is sprake van voortschrijdende ontkerkelijking en individualisering. Dit wil echter niet zeggen dat er geen behoefte is aan zingeving, integendeel. Hoewel meer mensen geen specifieke binding voelen met een bepaalde levensbeschouwing, is ieder mens nog wel steeds op zoek naar betekenis en doel in zijn of haar leven of naar verbondenheid met iets of anderen. Dit is precies wat zingeving is: het (on)bewuste proces van zoeken en/of vinden van betekenis, doel en verbondenheid in het leven. Zingeving is een overkoepelend begrip, waarbij het voor de een is ingebed in een bepaalde levensbeschouwing en voor de ander niet. Deze variëteit spreekt mij juist aan en het gaat erom de mens in zijn zoektocht en met zijn vragen bij te staan. Vragen die doorgaans bewuster op gaan spelen als vanzelfsprekendheden wegvallen.
Zingeving en ethiek in de verpleeghuiszorg; drie lagen.
Als geestelijk verzorger bij Oosterlengte houd ik mij zowel bezig met ondersteuning aan individuele bewoners, medewerkers en teams als met ondersteuning of advisering aan de organisatie. Ondersteuning aan bewoners ligt doorgaans op het vlak van ondersteunende gesprekken over levensvragen en existentiële zingeving. Het kan gaan over ervaringen van verlies en rouw bij bijvoorbeeld het wegvallen van lichaamsfuncties, verlies van het vertrouwde leven of het gemis van een dierbare. Ook de confrontatie met het eigen levenseinde kan levensvragen oproepen of morele dilemma’s over de eigen regie in het lijden. Ik heb regelmatig gesprekken met mensen over hun wens tot euthanasie, of juist de wens dat niet te willen ondanks heftig lijden. Soms heb ik een bemiddelende functie tussen dat wat de bewoner moeilijk vindt om hierover te uiten naar de eigen dierbaren toe en kom ik met hen samen tot een verhelderend gesprek. Ook komt het voor dat iemand graag dood wil, maar niet in aanmerking komt voor euthanasie. Samen voeren we dan verkennende gesprekken over de consistentie van die wens en of er een ander perspectief bestaat om naar dat lijden en het omgaan ermee te kijken. Tegelijkertijd ontmoet ik ook veel mensen die juiste een doodsangst hebben, soms omdat daarmee het achterlaten van dierbaren gepaard gaat. Maar ook vaak door de onzekerheid of er na de dood nog iets is en of dat positief of negatief zal zijn. Mijn basishouding als geestelijk verzorger is de mens achter de aandoening te willen zien, te willen kennen, recht te doen en erkenning te geven voor wat hij of zij ervaart. Ieder mens wil er toe doen, ieder mens wil van waarde zijn. Vandaar dat de persoonsgerichte zorg en het wonen enwelzijn zoals omschreven in het kwaliteitskader zo belangrijk zijn. Niet alleen in mijn contacten met bewoners, maar ook om dit in mijn rol vanuit ethisch perspectief uit te dragen naar alle zorgmedewerkers.
Leven in herinnering
(Uit een gedicht van een bewoner)
Soms vanuit een kamertje op een gang
Weg van huis en haard
Een kleine kring, de dagen lang
Maar ik ben nog steeds mezelf
Met een naam en een gezicht
Zie wie ik was en wie ik ben
Geef me deze straal van licht
Mijn naam is de sleutel
Tot wat ik in mijn binnenste ken
Noem mij, zie mij staan
Geef mij vreugde dat ik ben
Mijn ondersteuning aan medewerkers of teams ligt wat zingeving betreft op het gebied van coaching bij casuïstiekbesprekingen, scholingen over zingeving en spiritualiteit in de palliatieve zorg of reflectiebijeenkomsten over de zinervaring in het eigen werk. Daarnaast ondersteun ik teams op het gebied van ethiek, waarbij ik me bijzonder geïnspireerd voel door de zorgethiek. De zorgethiek stelt dat de mens altijd een mens in relatie is en oog heeft voor de kwetsbaarheid en tragiek in het menselijk leven. In de verpleeghuissetting is dit perspectief van grote waarde. Zoals eerder genoemd is het doel van de verpleeghuiszorg de optimale levenskwaliteit van de cliënt door een goede interactie tussen de cliënt, zorgverlener en organisatie. Deze interactie voltrekt zich in een zorgrelatie. Juist de zorgethiek heeft speciaal oog voor deze zorgrelatie en aspecten van afhankelijkheid en macht die daarin kunnen voorkomen. Hoewel wij als mensen allemaal gelijk zijn, is de zorgvrager ten opzichte van de zorgverlener dat niet. Er is hier sprake van een afhankelijkheidsrelatie en dat maakt de zorgvrager kwetsbaar. Ik vind het belangrijk dat wij, alle zorgmedewerkers, ons hiervan bewust zijn en blijven. Het kwaliteitskader biedt hiervoor een kader, waarvan ik de hoofpunten vanuit zorg-ethisch perspectief graag bij medewerkers onder de aandacht breng in scholingen en/of ethische reflectie op verzoek. Daarnaast ben ik gespreksleider van het moreel beraad en kan men mij oproepen om op een ethisch dilemma te reflecteren. Dit sluit aan bij de nadruk die het kwaliteitskader legt op het belang van leren, tijd en ruimte voor reflectie en het bespreken van zorgdilemma’s als basis voor kwaliteitsverbetering.
Ondersteuning aan de organisatie als geheel verloopt bijvoorbeeld door mijn deelname aan werkgroepen waarbij ik vanuit de zingeving en/of vanuit de ethiek een bijdrage kan leveren. Tevens krijgt deze ondersteuning vorm in een relatie met de afdeling Opleidingen, van waaruit ik deelneem aan organisatiebrede scholingen in carrouselvorm. Als gespreksleider moreel beraad ben ik ook inzetbaar voor ethische reflectie of moreel beraad in de directie- of bestuurslaag van de organisatie.
Toekomst
In de toekomst van zingeving en ethiek in de verpleeghuiszorg voorzie ik een toenemende tendens van cliënten/bewoners om zelf de regie te nemen over het lijden en het moment van sterven. Op dit vlak kunnen zich complexe situaties voordoen, waarbij de samenwerking met de specialist ouderengeneeskunde, psycholoog en/of maatschappelijk werker van grote waarde kan zijn.
You matter because you are you,
Cicely Saunders (Zingeving en palliatieve zorg. Quote grondlegster hospice-zorg)
and you matter to the last moment of your life.
We will do all that we can
not only to help you die peacefully,
but also to live until you die.
Graag zou ik ethiekondersteuning en de zorg voor zingeving rondom het levenseinde verder uit willen bouwen en meer bedding willen geven in het beleid met het kwaliteitskader als uitgangspunt. Ik vind dit een mooi document, maar leeft het ook in de praktijk? Doelen en waarden moeten juist in de praktijk van alledag tot leven komen, gevoeld en ervaren worden. Het uitganspunt hierbij is voor mij aandacht; de aandacht van de zorgverlener voor de zorgvrager die kwetsbaar en afhankelijk is. Het is mijn streven en het maakt mij enthousiast om de pijlers zingeving en ethiek aan de hand van het kwaliteitskader onder de aandacht te brengen. Zo blijft de focus gericht op de waardigheid van ‘die ander; die mens die onze cliënt/bewoner is’. Zorg is namelijk geen product; zorg is relatie.
